Κάθε άτομο με αυτισμό είναι μία ξεχωριστή προσωπικότητα και έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως όλοι μας.

Υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα άτομα με αυτισμό ανάλογα με τη σοβαρότητα της κατάστασης. Κάποια άτομα παρουσιάζουν μικρή καθυστέρηση στο λόγο και μεγαλύτερες δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση. Μπορεί να έχουν δυσκολία να αρχίσουν ή να συνεχίσουν μία συζήτηση.

Συχνά λέγεται ότι ο λόγος τους είναι μονόλογος (μιλούν στους άλλους, αντί να συζητούν με τους άλλους).

Κάθε άτομο με αυτισμό είναι μοναδικό, αλλά γενικά τα άτομα με αυτισμό μπορεί να παρουσιάζουν κάποιες από τις πιο κάτω συμπεριφορές:

  • δυσκολία να επικοινωνήσουν (κάποια άτομα μπορεί να μην έχουν καθόλου λόγο)
  • δυσκολία να κάνουν φίλους
  • δυσκολία να συμμετέχουν σε φανταστικό παιχνίδι

Επίσης μπορεί να παρουσιάζουν

  • εμμονές
  • φοβίες
  • έλλειψη αίσθησης κινδύνου
  • επαναλαμβανόμενες κινήσεις (συμπεριφορές) ή επαναλαμβανόμενο παιχνίδι
  • ακατάλληλη βλεμματική επαφή
  • αντίσταση στις αλλαγές
  • υπό ή υπέρ ευαισθησία σε αισθητηριακά ερεθίσματα
  • στριφογύρισμα αντικειμένων
  • προσκόλληση σε αντικείμενα

Δεν παρουσιάζουν όλα τα παιδιά με αυτισμό όλες αυτές τις συμπεριφορές, ενώ κάποιες από αυτές μπορεί να τις παρουσιάσουν και παιδιά που δεν είναι στο φάσμα.

Οι πιο σημαντικές δυσκολίες

(Α) Κοινωνική επικοινωνία και αλληλεπίδραση

Κοινωνική επικοινωνία

Τα άτομα με αυτισμό έχουν δυσκολίες στην κατανόηση της λεκτικής ή και μη λεκτικής επικοινωνίας όπως χειρονομίες ή τόνο φωνής. Κάποιοι έχουν πολύ φτωχή κατανόηση της γλώσσας, και κάποιοι νομίζουν ότι οι άνθρωποι εννοούν ακριβώς αυτό που λένε π.χ. δεν καταλαβαίνουν όταν λέμε «κάτσε όρθιος». Μπορεί να τους είναι δύσκολο να χρησιμοποιήσουν ή να καταλάβουν:

  • εκφράσεις προσώπου, γκριμάτσες
  • τόνο φωνής
  • αστεία ή σαρκασμό
  • μεταφορές ή παρομοιώσεις

Κάποια άτομα με αυτισμό δεν έχουν καθόλου λόγο ή λένε ελάχιστες λέξεις. Συχνά καταλαβαίνουν περισσότερα όταν μιλούν οι άλλοι από ότι μπορούν οι ίδιοι να εκφράσουν και παλεύουν να κατανοήσουν ασαφείς ή αφηρημένες έννοιες. Άλλοι εκπαιδεύονται να χρησιμοποιούν εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας όπως σήματα ή οπτικά σύμβολα. Ορισμένα άτομα μπορούν και επικοινωνούν πολύ αποτελεσματικά χωρίς να έχουν λόγο, ενώ κάποια άτομα έχουν αναπτύξει πολύ καλά το λόγο, αλλά μπορεί να δυσκολεύονται να καταλάβουν τις προσδοκίες του άλλου στη συζήτηση, επαναλαμβάνοντας ότι λέει ο συνομιλητής (ηχολαλία) ή ξαφνικά να αρχίσουν ένα μακρύ μονόλογο για τα ενδιαφέροντα τους, αδιαφορώντας αν ο άλλος θέλει να ακούσει.

Βοηθάει πάντα να μιλάμε με καθαρό, σταθερό τρόπο και να περιμένουμε όταν ρωτάμε κάτι, να τους δίνουμε δηλαδή χρόνο να επεξεργαστούν αυτό που είπαμε.

Κοινωνική αλληλεπίδραση

Τα άτομα με αυτισμό συχνά δυσκολεύονται να «διαβάσουν» τους άλλους ανθρώπους (να αναγνωρίσουν ή να καταλάβουν τα συναισθήματα και τις προθέσεις τους) και να εκφράσουν τα δικά τους συναισθήματα. Έτσι συχνά τους είναι πολύ δύσκολο να συνυπάρχουν με άλλους. Μπορεί να:

  • φαίνονται «αναίσθητοι»
  • απομονώνονται όταν κουράζονται από τους άλλους ανθρώπους ή δεν τους καταλαβαίνουν
  • μην αναζητούν παρηγοριά ή ανακούφιση από τους άλλους
  • συμπεριφέρονται περίεργα ή με τρόπο «μη κοινωνικά αποδεκτό»

Τα άτομα με αυτισμό μπορεί να δυσκολεύονται να κάνουν φίλους,, κι ενώ θέλουν, δεν ξέρουν πώς να τους προσεγγίσουν.

(Β) Περιορισμένα ενδιαφέροντα και δραστηριότητες, επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές

Τα άτομα με αυτισμό νοιώθουν τον κόσμο μας απρόβλεπτο και χαώδη. Συνήθως τους αρέσει να διατηρούν τις καθημερινές τους ρουτίνες, γιατί έτσι νοιώθουν ασφαλείς. Π.χ. πηγαίνει πάντα από τον ίδιο δρόμο στο σχολείο ή στη δουλειά, τρώει κάθε μέρα το ίδιο πρωινό.

Η χρήση κανόνων είναι πολύ σημαντική. Μία μικρή αλλαγή μπορεί να δημιουργήσει τεράστια αναστάτωση. Χρειάζεται να προετοιμάζονται για τις αλλαγές. Μπορεί να είναι δύσκολο για ένα άτομο με αυτισμό να κάνει κάτι με Χ τρόπο, ενώ εκπαιδεύτηκε με Ψ τρόπο. Π.χ. εκπαιδεύτηκε να σαπουνίζει και να ξεπλένει ένα - ένα πιάτο, και κάποιος του ζητάει πρώτα να σαπουνίσει όλα τα πιάτα και μετά να τα ξεπλύνει.

Έντονα ενδιαφέροντα

Πολλά άτομα με αυτισμό έχουν έντονα ενδιαφέροντα τα οποία μπορεί να αλλάζουν στη διάρκεια της ζωής τους, όπως μουσική, τέχνες, τραίνα, κομπιούτερς. Κάποιοι έχουν ασυνήθιστα ενδιαφέροντα. Σε κάποιον άρεσε να μαζεύει σκουπίδια. Με κατάλληλη υποστήριξη έμαθε να ενδιαφέρεται για την ανακύκλωση και το περιβάλλον. Κάποιοι αξιοποιούν τα ενδιαφέροντά τους στις σπουδές τους, στην εργασία τους ή σε άλλες δραστηριότητες. Συχνά, τα άτομα με αυτισμό αναφέρουν ότι η ενασχόληση τους με αυτά τα ενδιαφέροντα τους χαλαρώνει.

Αισθητηριακή ευαισθησία

Τα άτομα με αυτισμό συχνά έχουν υπό ή υπέρ ευαισθησία σε ήχους, αφή, γεύσεις, μυρωδιές, φώτα, θερμοκρασία ή πόνο. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιους ήχους, που οι άλλοι δεν θα πρόσεχαν καν, να τους νοιώθουν αφόρητους, σα σωματικό πόνο και να αναστατώνονται. Μπορεί να ενθουσιάζονται με φώτα ή περιστρεφόμενα αντικείμενα, να παρουσιάζουν φαινομενική απάθεια στον πόνο ή το κρύο.

Συμπεριφορές

Τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού, ακόμη και αν είναι υψηλής λειτουργικότητας μπορεί να συμπεριφέρονται παράξενα. Συνήθως υπάρχει κάποια αιτία για αυτό: μπορεί να θέλουν να επικοινωνήσουν κάτι και δεν μπορούν ή δεν ξέρουν πώς ή νοιώθουν άβολα για κάποιο λόγο. Αν γνωρίζουμε τι προκαλεί τη συμπεριφορά, θα μπορέσουμε να βοηθήσουμε.

Ειδικά ενδιαφέροντα, επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, ρουτίνες μπορεί να λειτουργούν ευχάριστα για το άτομο με αυτισμό ή να το βοηθούν να χαλαρώνει. Όμως μειώνουν τον λειτουργικό του χρόνο για άλλες δραστηριότητες και μπορεί στο τέλος να προκαλούν άγχος.

Ειδικά ενδιαφέροντα: πολλά άτομα με αυτισμό έχουν έντονα ενδιαφέροντα όπως πινακίδες αυτοκινήτων, τραίνα, μουσική, αριθμοί, αλλά και ασυνήθιστα πράγματα όπως σκουπίδια ή και μέρη του σώματος πόδια, αγκώνες. Τα μικρότερα παιδιά μπορεί να ενδιαφέρονται για δεινόσαυρους, σημαίες, καρτούν. Κάποιοι αναφέρουν ότι η ενασχόλησή τους με αυτά τους κάνει ευτυχισμένους και όσοι μπορούν τα επιλέγουν για σπουδές ή και για εργασία.

Επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές: μπορεί να συμπεριλαμβάνουν χτύπημα χεριών, επαναλαμβανόμενη κίνηση μπρος-πίσω, πηδήματα, χτύπημα κεφαλιού, στριφογύρισμα σχοινιού, συνεχές πιάσιμο υφάσματος,. Οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές διαφέρουν από άτομο σε άτομο, αλλά οι αιτίες είναι συνήθως ίδιες: προσπάθεια να ρυθμίσουν τα αισθητηριακά ερεθίσματα που δέχονται, να ρυθμίσουν το άγχος, να περάσουν κάποια ώρα ευχάριστα.

Οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές στον αυτισμό είναι διαφορετικές από την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, η οποία είναι αγχώδης διαταραχή και τα άτομα έχουν επαναλαμβανόμενες σκέψεις και συμπεριφορές που όμως δεν τους ηρεμούν, αλλά τους αγχώνουν.

Ρουτίνες και αντίσταση στην αλλαγή

«Ο κόσμος μας για ένα αυτιστικό άτομο είναι σαν μία χαοτική μάζα αλληλοεμπλεκόμενων γεγονότων, ανθρώπων, χώρων, ήχων, εικόνων. Βάζοντας ρουτίνες, πρόγραμμα, συγκεκριμένες διαδρομές και τελετουργίες, όλα αυτά βοηθούν να μπει σε τάξη μια αφόρητη χαοτική ζωή. Θέλουν να διατηρούν τα πράγματα ίδια γιατί έτσι μειώνεται αυτός ο τρομερός φόβος.» (Jolliffe (1992) in Howlin (2004), p.137.)

Ο κόσμος μας φαίνεται απρόβλεπτος και χαοτικός στα άτομα με αυτισμό. Προτιμούν να ζουν με καθημερινές ρουτίνες, και έτσι ξέρουν τι θα τους συμβεί κάθε μέρα. Μπορεί να θέλουν να πηγαίνουν από τον ίδιο δρόμο στο σχολείο, να τρώνε το ίδιο ακριβώς πρωινό κάθε μέρα. Όταν εκπαιδευθούν να κάνουν κάτι με συγκεκριμένο τρόπο, τους είναι δύσκολο να το κάνουν διαφορετικά.

Κάποιοι μπορεί να νοιώθουν αγωνία στις «μεταβάσεις»: να αλλάξουν χώρο, να μετακινηθούν από τη μία αίθουσα στην άλλη, αλλά και να βγουν για βόλτα από το σπίτι. Άλλοι μπορεί να αναστατώνονται με τις διακοπές, με τη μετακόμιση σε καινούργιο σπίτι, με την αλλαγή σχολείου. Μπορεί να έχουν λεκτικές εμμονές ή να επαναλαμβάνουν συνεχώς την ίδια ερώτηση και να περιμένουν την ίδια απάντηση.

Μπορεί να τους αναστατώνουν:

  • οι αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον (μετακίνηση επίπλων, ένα σπίτι που γκρεμίστηκε απέναντι), η παρουσία αγνώστων ανθρώπων στο σπίτι
  • κάποια τροφή που δεν θέλουν να δοκιμάσουν, το χρώμα κάποιας τροφής, η υφή κάποιου ρούχου
  • οι αλλαγές σε καθημερινές δραστηριότητες όπως η ρουτίνα του ύπνου ή του φαγητού, όπου μπορεί να ενοχληθούν από ανεπαίσθητες αλλαγές.

Όλα αυτά μπορεί να αυξηθούν σε περιόδους άγχους, ασθένειας.

Τα άτομα με αυτισμό μπορεί να μη νοιώθουν άνετα με τις αλλαγές,
αλλά μπορούν να βοηθηθούν αν προετοιμαστούν γι’ αυτές.