ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΔΑΦ

ΛΑΜΠΡΙΝΗ ΙΩΑΝΝΟΥ, Ψυχολόγος, Οικ. Θεραπεύτρια, Marte Meo Therapist

ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΟΣ, Ψυχολόγος

Κάθε ζωντανό πλάσμα που έχει ζήσει και ζει στον πλανήτη είναι το αποτέλεσμα της σεξουαλικότητας. Όπως και στα υπόλοιπα θηλαστικά έτσι και στο ανθρώπινο είδος, η σεξουαλική συμπεριφορά αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ύπαρξης και έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζωή μας.

Η υγιής ανάπτυξη της σεξουαλικότητας είναι άμεσα συνυφασμένη με την καλή ποιότητα ζωής και σε έναν μεγάλο βαθμό, εξαρτάται από την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε συλλογικά είναι το πώς διδάσκουμε τα παιδιά μας για τη βιολογία του φύλου, την λειτουργία του σώματος, την ατομική φροντίδα και υγιεινή αλλά και των κανόνων και συμπεριφορών που έχει θεσπίσει η εκάστοτε κοινωνία.

Πιο συγκεκριμένα, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση αφορά στο πώς διδάσκουμε στα παιδιά μας αυτό που είναι σημαντικό για την ανθρώπινη σεξουαλικότητα, συμπεριλαμβανομένης της βιολογίας και της διαπροσωπικής συμπεριφοράς. Ένας από τους πιο σημαντικούς στόχους που τίθεται και αφορά στην σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ακόμη και των πιο μικρών παιδιών, περιλαμβάνει τον ορισμό της προσωπικής ασφάλειας

Η σεξουαλική συνειδητοποίηση είναι μία φυσιολογική συμπεριφορά όπως και τα σεξουαλικά συναισθήματα, στα οποία υπάρχει μεγάλη ποικιλία στον τρόπο που μπορούν εκφραστούν. Εάν ένας άνθρωπος έχει μία συγκεκριμένη ‘διάγνωση’, αυτό δεν αλλάζει το τρόπο που όλα αυτα θα εκφραστούν, αλλά ούτε υποδεικνύει κάποια διαφοροποίηση στις βιολογικές βάσεις που διέπουν την ανάπτυξη. Αυτό που συχνά αλλάζει είναι η κοινωνικοποίηση, η οποία αποτελεί το θεμέλιο λίθο για την σεξουαλική ταυτότητα.

Ιδιαίτερα, η Σεξουαλική Αγωγή ατόμων με Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος, συνιστά ένα εξαιρετικά σημαντικό, όσο και σύνθετο τομέα εκπαίδευσης. Πρόκειται για μια συνεχή διαδικασία, η οποία ξεκινά από νωρίς στη ζωή του παιδιού (μαθαίνοντάς του πως λειτουργεί το σώμα του, ποιες είναι οι διαφορές των δύο φύλων, τι σημαίνει ‘ιδιωτικός’ και ‘δημόσιος’ χώρος), συνεχίζει με τις ιδιαιτερότητες της περιόδου της εφηβείας (κατά την οποία συμβαίνουν σημαντικές σωματικές, συναισθηματικές και κοινωνικές αλλαγές), για να καταλήξει στην κατανόηση της σεξουαλικότητας και τη διαχείριση σεξουαλικών συμπεριφορών και σχέσεων.

Η σεξουαλικότητα αποτελεί μια κοινωνική συνδιαλαγή. Τα άτομα με διάγνωση ΔΑΦ αντιμετωπίζουν συχνά δυσκολίες στις κοινωνικές συνδιαλαγές. Αυτές οι δυσκολίες κάνουν αρκετά προκλητικό και απαιτητικό το πλαίσιο παρέμβασης της σεξουαλικής αγωγής.

Ποιο συγκεκριμένα ένας άνθρωπος με αυτισμό αντιμετωπίζει:

  • Δυσκολίες με την επικοινωνία
  • Δυσκολίες στη κατανόηση των κανόνων και των εννοιών που διέπουν την ανθρώπινη συναλλαγή, συμπεριλαμβανομένης της σημασιολογίας και της έκφρασης των ‘κοινωνικών συνθημάτων’
  • Δυσκολίες με την αποτύπωση γνώσεων (γενίκευση) όταν το πλαίσιο είναι μη δομημένο.
  • Συχνές ανησυχίες / ιδεοληψίες
  • Δυσκολίες στην κατανόηση ότι οι σχέσεις στηρίζονται και επηρέαζονται από την σχέση αιτίας-αποτελέσματος και ότι αυτές οι έννοιες αλληλεπιδρούν.
  • Ιδιοσυγκρασιακές αντιδράσεις σε αισθητηριακά ερεθίσματα

Ως εκ τούτου, είναι πολύ σημαντικό, όταν δημιουργούμε ένα πλάνο παρέμβασης σε ότι αφορά στην σεξουαλική εκπαίδευση, να στηρίζουμε και να διερευνούμε την στοχοθεσία μας, λαμβάνοντας υπόψιν το παγόβουνο του TEACCH (1972, Ψυχιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας) ώστε πρωταρχικά να κατανοούμε τις προκλητικές συμπεριφορές που καλούμαστε να διαχειριστούμε. Κατά συνέπεια, χρειάζεται να διακρίνουμε τις ορατές συμπεριφορές (κορυφή του παγόβουνου) σε σχέση με τις υποκειμενικές αιτίες που οδηγούν σε αυτές. Σε ότι αφορά στην σεξουλικότητα, η ορατή αιτία είναι μια σεξουαλική συμπεριφορά η οποία συχνά καθοδηγείται από: 1) αισθητηριακές δυσκολίες, 2)Επαναλαμβανόμενες ρουτίνες, τελετουργίες, 3)μειωμένο ή καθόλου ενδιαφέρον για την σεξουαλικότητα, 4) Έλλειψη πληροφορίας για την σεξουαλικότητα.

Επιπλέον, αξίζει να αναφερθεί ότι ο τρόπος που δομείται ένα πρόγραμμα σεξουαλικής αγωγής στηρίζεται στην αναπτυξιακη ηλικία που βρίσκεται το άτομο και αδρά αποτυπώνεται στον παρακάτω πίνακα:

Θέματα σεξουαλικής εκπαίδευσης για παιδιά προσχολικής ηλικίας και δημοτικού: Θέματα σεξουαλικής εκπαίδευσης για παιδιά γυμνασίου & λυκείου:
Διαφορές των δύο φύλων Εφηβεία και εμμηνόρροια
Ιδιωτικοί & Δημόσιοι χώροι Εκσπερμάτωση και υγρά όνειρα
Ιδιωτικά μέρη του σώματος «Όχι» σε κάτι επικίνδυνο
Ασφάλεια - Κοινωνικοί Κύκλοι - Κοινωνική Εγγύτητα Αυνανισμός
Εισαγωγή στην εφηβεία (αλλαγές στο σώμα) Η χρήση δημόσιας τουαλέτας
Κατάλληλο & Ακατάλληλο άγγιγμα Έλξη και σεξουαλικά συναισθήματα
- Οι σχέσεις και γνωριμίες
- Προσωπική ευθύνη και οικογενειακές αξίες
- Αγάπη κατά φύλο

Οι εκπαιδευτές σεξουαλικής αγωγής, χρειάζεται να είναι εξοικειωμένοι με την θεματολογία και την ορολογία, να δείχνουν αυτοπεποίθηση, να αναζητούν βοήθεια και υποστήριξη όταν την χρειάζονται, να έχουν διαρκής εκπαίδευση & ενημέρωση και να δείχνουν σεβασμό στους βασικούς κανόνες.

Τελευταίο και σημαντικό είναι ο σχεδιασμός ενός προγράμματος παρέμβασης με μακροπρόθεσμή ισχύ, ώστε από νωρίς να αναπτύσσονται δεξιότητες που θα προωθούν την αυτονομία και την προσωπική ασφάλεια, αποφεύγοντας την εκ των υστέρων διαχείριση κατά την διάρκεια της εφηβείας. Βασικές έννοιες διαχωρισμού και κανόνες προσωπικής υγιεινής και φροντίδας, μπορούν να αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του Ατομικού Εκπαιδευτικού Προγράμματος ενός παιδιού στο Φάσμα του Αυτισμού, προωθώντας έγκαιρα μια υγιή σεξουαλική ανάπτυξη και ποιότητα ζωής.